Mōranga: Tō te Māori Pūoro Whakapakari Tinana
Ko te mōranga he tino taonga nō te ao Māori, he mahi tūpuna i puta mai i ngā rā o mua. I tēnei rā, kua whakahokia mai tēnei mahi hei whakapakari tinana, hei whakaora ngākau, hei pupuri i ngā tikanga tuku iho. Ka kitea te mōranga i ngā hui Māori, i ngā wānanga, i ngā kura hoki, e whakaatu ana i tōna hiranga ki te ao Māori hou. He aha ngā take e rongonui ai tēnei mahi? He pēhea te āhua o te mōranga i ēnei rā? Kia tirotiro tātou i te ao o te mōranga, mai i ōna pūtake tae noa ki ōna painga mō te hauora o te tangata.
I roto i te mōranga, ka nekehia ngā wāhanga katoa o te tinana. Ka kitea ngā nekehanga pēnei i te peke, te tūpou, te takahi, me te huri. Ka whakamahia ngā ringaringa me ngā waewae i te wā kotahi, ā, ka whai i te īrama o te waiata, te haka rānei. He mea nui te whakangā tika me te kaha o te tinana i te wā e mahi ana i te mōranga.
He maha ngā momo mōranga, ā, ka rerekē te āhua o ia momo. Ko ētahi e aro ana ki te whakapakari i ngā waewae, ko ētahi atu e aro ana ki te whakapakari i ngā ringaringa, ā, ko ētahi anō e whakapakari ana i te tinana katoa. Ka taea te mahi takitahi, takirua, rōpū rānei, ā, ka rerekē te uaua o ngā nekehanga i runga i te taumata o te kaimahi.
Ngā pūtake o te mōranga
I te ao tawhito, i whakamahia te mōranga e ngā toa Māori hei whakarite i a rātou anō mō te pakanga. I whakapakari i te kaha o te tinana, i whakawhānui i te mōhiotanga ki ngā nekehanga tika mō te whawhai, ā, i whakapakari hoki i te hinengaro kia rite mō ngā wero o te pakanga.
I tua atu i te whakamātautau i te kaha o te tinana, i whakamahia te mōranga hei whakaako i ngā tikanga me ngā mātauranga o te iwi. I roto i ngā nekehanga me ngā waiata, i whakaaturia ngā kōrero tuku iho, ngā whakapapa, me ngā pūrākau o te iwi. Nā reira, i noho te mōranga hei ara whakawhiti mātauranga ki ngā reanga hou.
I te taenga mai o te Pākehā ki Aotearoa, i tīmata te ngaronga o te mōranga me ētahi atu tikanga Māori. Heoi anō, nā te kaha o ngā kaitiaki tikanga me ngā kaumātua ki te pupuri i ngā mātauranga, kīhai i ngaro katoa te mōranga. I ngā tau tata nei, kua kaha te whakahokia mai o tēnei mahi hei wāhanga nui o te ahurea Māori.
Ngā painga o te mōranga mō te hauora
He maha ngā painga o te mōranga mō te hauora o te tangata. Ko te painga tuatahi ko te whakapakari i te tinana. Ka whakamahia ngā uaua katoa o te tinana i te wā e mahi ana i te mōranga, ā, ka whakapakari i te kaha, te tere, me te ngāwari o te tinana. Ka pai hoki mō te whakapai ake i te tū o te tinana me te taurite.
Ko tētahi atu painga nui o te mōranga ko tōna āhuatanga aerobic. Ka piki te manawa, ka whakapakari i te pūnaha manawa me te pūnaha hā. Nā tēnei ka heke te taumaha o te tinana, ka whakapai ake i te rere o te toto, ā, ka āwhina i te ārai i ngā mate pēnei i te mate manawa me te toto teitei.
I tua atu i ngā painga ā-tinana, he nui ngā painga ā-hinengaro o te mōranga. Ka āwhina i te whakaiti i te pēhanga hinengaro, i te māharahara, me te pōuritanga. Ka whakapiki hoki i te hihiri me te kaha o te hinengaro. Nā te mea he mahi e whai ana i te īrama me te waiata, ka whakapakari i te āhei ki te aro, ki te maumahara, me te whakaaro auaha.
Te mōranga i te ao hou
I ēnei rā, kua kaha te whakahokia mai o te mōranga ki te ao Māori. Ka kitea i ngā hui Māori, i ngā wānanga, i ngā kura, tae atu ki ngā whare whakapakari tinana. Kua tīmata ētahi kura ki te whakauru i te mōranga ki roto i ā rātou hōtaka whakapakari tinana, e whakaatu ana i tōna hiranga hei taonga tuku iho me tōna painga mō te hauora.
Kua tīmata hoki ētahi kaiwhakahaere ki te whakarite i ngā akoranga mōranga mō te iwi whānui. Ka taea e te katoa te uru atu ki ēnei akoranga, ahakoa te pakeke, te taumata o te kaha tinana, te iwi, te ahurea rānei. Kua kitea te pikinga ake o te hiahia ki te ako i te mōranga i waenga i ngā tāngata ehara i te Māori, e whakaatu ana i tōna kaha ki te toro atu ki tua atu i te ao Māori.
I tua atu i tēnei, kua tīmata ētahi kaiwhakahaere ki te whakakotahi i te mōranga me ētahi atu momo whakapakari tinana pēnei i te yoga me te pilates. Ko te whāinga o tēnei mahi ko te whakawhānui ake i ngā painga o te mōranga mā te tāpiri atu i ētahi atu tikanga whakapakari tinana.
Te mōranga hei huarahi whakaora
Ehara i te mea ko te mōranga he mahi whakapakari tinana anake. He huarahi hoki tēnei ki te whakaora i te wairua me te tuakiri Māori. Mā te mahi i te mōranga, ka taea e te tangata te hono anō ki ōna tikanga, ki tōna reo, ki tōna ahurea. He mea nui tēnei mō te oranga o te iwi Māori, otirā mō te mana motuhake.
Kua kitea te painga o te mōranga hei rongoā mō te mate pāpouri me ētahi atu raruraru hauora hinengaro. Nā te āhua o te mōranga e whakakotahi ana i te tinana, te hinengaro, me te wairua, ka taea te whakaora i ngā wāhanga katoa o te tangata. Kua tīmata ētahi kaiwhakahaere hauora ki te whakamahi i te mōranga hei wāhanga o te maimoatanga mō ētahi tūroro.
I tua atu i tēnei, kua kitea te kaha o te mōranga ki te whakapiki i te whanaungatanga i waenga i ngā tāngata. Mā te mahi tahi i roto i te mōranga, ka taea e ngā tāngata te hanga hononga hou, te whakapakari i ngā hononga kua tū kē, me te whakawhānui i tō rātou māramatanga ki ētahi atu. He mea nui tēnei mō te oranga o te hapori whānui.
Te anamata o te mōranga
E kitea ana te pikinga ake o te rongonui o te mōranga, ā, he tohu pai tēnei mō tōna anamata. Kua tīmata ētahi kairangahau ki te tūhura i ngā painga o te mōranga mō te hauora, ā, ka taea pea te kite i ētahi atu painga i ngā tau e heke mai nei. Ka taea pea te whakamahi i te mōranga hei rongoā mō ētahi atu mate, hei huarahi whakaora rānei mō ētahi atu raruraru hauora.
I tua atu i tēnei, kua tīmata ētahi ki te whakaaro mō te whakaurunga o te mōranga ki roto i ngā whakataetae hākinakina ā-motu, ā-ao rānei. Ka taea pea te kite i te mōranga hei wāhanga o ngā Kēmu o te Moana-nui-a-Kiwa, o ngā Kēmu Kōmana rānei i ngā tau e heke mai nei. Ka whakapiki tēnei i te mōhiotanga ki te mōranga i te ao whānui, ā, ka whakapiki hoki i te hiahia ki te ako i tēnei mahi.
Heoi anō, me maumahara tonu tātou ki te hiranga o te mōranga hei taonga tuku iho, hei mahi whakaora i te wairua me te tuakiri Māori. Me tiaki tonu i ngā tikanga me ngā mātauranga e pā ana ki te mōranga, kia kore ai e ngaro tōna hōhonutanga me tōna tapu. Mā te pupuri i ēnei āhuatanga, ka taea e tātou te whakawhānui i te mōhiotanga ki te mōranga i te ao whānui, me te pupuri tonu i tōna mana hei taonga Māori.
He kupu whakakapi
Ko te mōranga he taonga nui nō te ao Māori, he mea e whakakotahi ana i te tinana, te hinengaro, me te wairua. Mai i ōna pūtake hei mahi whakarite mō te pakanga, kua huri te mōranga hei huarahi whakapakari tinana, hei rongoā mō te hauora hinengaro, hei ara whakaora i te tuakiri Māori. Kua kitea ōna painga maha mō te hauora o te tangata, ā, kua tīmata te pikinga ake o tōna rongonui i te ao whānui.
I te ao hurihuri nei, kua kitea te hiranga o te pupuri i ngā tikanga tuku iho pēnei i te mōranga. Ehara i te mea he mahi whakapakari tinana anake, engari he huarahi hoki ki te hono anō ki ngā tikanga me ngā mātauranga o ngā tūpuna. Mā te whakahoki mai i te mōranga ki te ao hou, ka taea e tātou te whakaora i tētahi wāhanga nui o te ahurea Māori, me te tuku iho ki ngā reanga e haere ake nei.
Ahakoa ngā wero kei mua i te aroaro, he pai te anamata mō te mōranga. Mā te rangahau tonu, mā te whakawhānui i te mōhiotanga, mā te pupuri hoki i ngā tikanga, ka taea e tātou te whakapiki i te mana o te mōranga hei taonga whakahirahira nō Aotearoa. Ko te tūmanako, ka kite tātou i te pikinga ake o te mōranga hei wāhanga nui o te oranga Māori, o te oranga o Aotearoa whānui hoki, i ngā tau maha e heke mai nei.